Πρόλογος

Όταν το φθινόπωρο του 2001 ο Διευθύνων Σύμβουλος της Goldman Sachs Jim O’ Neill πρωτοανέφερε το ακρωνύμιο BRIC για να χαρακτηρίσει την οικονομική άνοδο της Βραζιλίας, της Ρωσίας, της Ινδίας και της Κίνας, ίσως δεν είχε γίνει αντιληπτή η αλλαγή που θα ερχόταν στη διεθνή σκηνή[1]. Όχι μόνο προστέθηκε ακόμα μια χώρα για να σχηματιστεί το ακρωνύμιο BRICS , αλλά τη σήμερον συγκυρία αποτελούν το πιο δυναμικά ανερχόμενο σχήμα, ικανό να αμφισβητήσει την πρωτοκαθεδρία της Δύσης.

Το παρόν άρθρο εξετάζει σαν θεματική του την ταχεία άνοδο αυτής της ομάδας. Αρχικά, επιδιώκει να θεμελιώσει το μόρφωμα των BRICS στη βάση των διεθνών σχέσεων. Έπειτα, περιγράφει τους θεσμούς, οικονομικούς και πολιτικούς, που έχουν δημιουργηθεί για να υποστηριχθεί το εγχείρημα. Ακόμα, καταγράφει τη θέση της  Ελλάδας απέναντι στην ομάδα και ολοκληρώνεται με μια κριτική ανάλυση για το που βρίσκεται και πως αναμένεται να εξελιχθεί η πορεία αυτής της προσπάθειας, ποια η θέση του ελληνικού κράτους  στις νέες συνθήκες, ενώ παρουσιάζονται και κάποια διαγράμματα, που «φωτίζουν» περαιτέρω το status των BRICS.

Η υπόθεση προβάλλει την άποψη ότι το εγχείρημα αν και ξεκίνησε σε μια δύσκολη συγκυρία, εν τούτοις έχει σημειώσει αξιοσημείωτη πρόοδο και μπορεί να υπολογιστεί ότι, αν αντιμετωπιστούν οι όποιες προκλήσεις, στο μέλλον θα δυναμώσει και θα διευρυνθεί περαιτέρω. Επίσης, η Ελλάδα θα αναγκαστεί από τις εξελίξεις να συνδιαλλαγεί με κάποιον τρόπο με τις χώρες-μέλη.

Για την συγγραφή του παρόντος κειμένου αξιοποιήθηκαν ως επί το πλείστων ηλεκτρονικές πηγές, αλλά και έντυπες. Αυτό συνέβη διότι δεν υπάρχει ιδιαίτερα ανεπτυγμένη βιβλιογραφία για το μόρφωμα των BRICS. Συνεπώς, αυτό το πόνημα αποτελεί μια πρώτης κλάσης ευκαιρία να συμβάλλω στον εμπλουτισμό της βιβλιογραφίας και να παρουσιάσω έναν αναδυόμενο πόλο του διεθνούς συστήματος, λίγο πολύ ελλιπώς γνώριμο στο ευρύ κοινό.

 

Οι BRICS και οι θεωρίες των διεθνών σχέσεων

Το φαινόμενο της ομάδας BRΙCS χρειάζεται θεωρητική θεμελίωση και αυτή την θεμελίωση την προσφέρουν οι θεωρίες των διεθνών σχέσεων. Η παλαιότερη σχολή προσέγγισης των διακρατικών σχέσεων είναι ο ρεαλισμός. Η συγκεκριμένη θεωρία προβάλλει την άποψη ότι η διεθνής κοινωνία είναι μια «ζούγκλα» που χαρακτηρίζεται από συνεχείς αντιπαραθέσεις. Τα κράτη δεν έχουν ηθικούς ενδοιασμούς όταν πρόκειται να πετύχουν την ικανοποίηση του εθνικού τους συμφέροντος[2]. Για τους ρεαλιστές, σημασία έχει η ισχύ και λιγότερο – μόνο όταν δεν διακυβεύονται σοβαρά συμφέροντα- οι ιδεολογίες και οι ηθικοί κανόνες. Με άλλα λόγια, ο ρεαλιστής πολιτικός ηγέτης είναι ο ορθολογιστής πολιτικός ηγέτης, ο οποίος επιδιώκει την διεκδίκηση των συμφερόντων του κράτους του με κάθε τρόπο, χωρίς να παραβλέπει ότι και τα υπόλοιπα κράτη έχουν συμφέροντα και κινούνται με γνώμονα την ικανοποίησή τους[3]. Χαρακτηριστικότεροι εκπρόσωποι αυτής της σχολής είναι ο Θουκυδίδης και ο Μακιαβέλλι.

Η θεωρία του φιλελευθερισμού προτάσσει τις ειρηνικές σχέσεις και τα κοινά συμφέροντα ανάμεσα στις χώρες, την ελευθερία του εμπορίου, την εκπαίδευση και τη δημιουργία διεθνών οργανισμών και λοιπών θεσμών. Με τον τρόπο αυτό, προσφέρεται μια διέξοδος από την αβεβαιότητα και τις συγκρούσεις που κυριαρχούν στο παγκόσμιο περιβάλλον. Τα κράτη μέσω της ελεύθερης διακίνησης κεφαλαίων προς σημεία που αποφέρουν περισσότερο κέρδος, ωφελούνται από το συγκριτικό πλεονέκτημα, αποκτώντας εξειδίκευση σε συγκεκριμένο παραγωγικό τομέα[4]. Κατηγορία του φιλελευθερισμού είναι και ο φιλελεύθερος διεθνισμός. Η προέλευσή του εντοπίζεται στην εποχή του Διαφωτισμού και υποστηρίζει ότι η λογική, η δικαιοσύνη και η ελευθερία θα κυριαρχήσουν παντού. Στην ανωτέρω σχολή μπορούν να συμπεριληφθούν φιλόσοφοι όπως ο Immanuel Kant με την άποψή του περί της διαρκούς ειρήνης και ο Adam Smith με τη θέση του ότι το «αόρατο» χέρι της ελεύθερης αγοράς θα συμβάλλει στη διακρατική συνεργασία[5].

Μια έτερη θεωρία είναι ο ιδεαλισμός. Για τους ιδεαλιστές, ο πόλεμος είναι απόρροια των ανθρωπίνων αντιλήψεων και των  συνθηκών. Συνεπώς, τα κράτη δύνανται να μάθουν να ζουν ειρηνικά με την  πεποίθηση ότι η βία προκαλεί νέο κύκλο βίας και το κόστος της είναι ασύμφορο[6].Οι ιδεαλιστές υποδιαιρούνται σε δύο κατηγορίες, τους ειρηνιστές και τους νομικιστές. Οι πρώτοι, τάσσονται κατά της βίας και της επιβολής ισχύος ακόμα και αν γίνεται για την επίτευξη «ευγενών» σκοπών. Σαν απάντηση, προβάλλουν την παθητική αντίσταση με την ελπίδα ότι στο μέλλον θα υπάρξει απαλλαγή από τις επιθετικές πολιτικές. Οι νομικιστές, υποστηρίζουν ότι μια φεντεραλιστική οργάνωση του διεθνούς συστήματος, θα αποτρέψει τις διαμάχες των πολλαπλών δρώντων στο παγκόσμιο στερέωμα[7]. Σημαντικότεροι εκπρόσωποι της συγκεκριμένης σχολής σκέψης είναι ο πρόεδρος των ΗΠΑ Windrow Wilson, ο Mahatma Gandhi και ο Bertrand Russel.

Η μαρξιστική σχολή προτάσσει το σχήμα (ανεπτυγμένου) κέντρου- (φτωχής) περιφέρειας. Στις διακρατικές σχέσεις δεν υπάρχει ούτε ηθική, ούτε δίκαιο, πέραν από τις αρχές της αστικής τάξης. Ο ιμπεριαλισμός αποτελεί το τελευταίο στάδιο του καπιταλισμού. Έπεται, η ανατροπή της αστικής τάξης από το προλεταριάτο, που θα οδηγήσει στη διεθνή αλληλεγγύη[8]. Για τους μαρξιστές, οι διεθνείς πόλεμοι ήταν απότοκο των καπιταλιστικών-ιμπεριαλιστικών κρατών που αποζητούσαν νέες αγορές και εμπλέκονταν σε οξύ ανταγωνισμό μεταξύ τους. Ο μαρξισμός προοριζόταν να αντικαταστήσει τον καπιταλισμό, όπως εκείνος αντικατέστησε το προηγούμενο σύστημα παραγωγής. Με βάση αυτή τη θεωρία, οι συρράξεις και οι διαμάχες μεταξύ των μαρξιστικών χωρών δεν έπρεπε να υπάρχουν. Κάτι τέτοιο δεν συνέβη, αφού στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, τα σοσιαλιστικά κράτη ενεπλάκησαν σε πολέμους[9]. Η πραγματικότητα απέδειξε ότι ο μαρξισμός δεν μπορούσε να επικρατήσει σε βάρος του καπιταλισμού. Η κατάρρευση του «υπαρκτού» σοσιαλισμού σηματοδότησε την κυριαρχία της ελεύθερης αγοράς, ενώ όσα συνέβησαν απέδειξαν ότι η θεωρία δεν ήταν απόλυτα ορθή[10].

Η σχολή του λειτουργισμού υποστηρίζει ότι ο σκοπός των δρώντων στο διεθνές σύστημα πρέπει να είναι η ειρήνη και η ευημερία των λαών και το μέσο επίτευξης είναι η ανάπτυξη διεθνικών σχέσεων και διεθνών θεσμών, που θα καταστήσουν τον πόλεμο αδιανόητο. Επιπρόσθετα, τα σύνορα θα αρχίσουν να χάνουν τη σημασία που είχαν και η υψηλή στρατηγική θα μετασχηματιστεί: από την επιδίωξη της ισχύος στην επιδίωξη της συνεργασίας σε κοινωνικά και λοιπά αναπτυξιακά θέματα. Μια υποκατηγορία της ανωτέρω θεωρητικής σχολής είναι και ο επιστημονικός λειτουργισμός, ο οποίος προωθεί την ειρήνη και τη συνεργασία μέσω της ενότητας της επιστήμης. Άξιο αναφοράς, είναι και το γεγονός ότι ο λειτουργισμός επηρέασε έναν από τους «πατέρες» της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, τον Jean Monnet[11].

Μια νέα σχολή των διεθνών σχέσεων είναι και ο κονστρουκτιβισμός. Πρόκειται για μια κοινωνική θεωρία που εξετάζει τη σχέση δρώντων-δομών. Για τους κονστρουκτιβιστές, η στρατηγική και τα εθνικά συμφέροντα επηρεάζονται από την εθνική ταυτότητα και τις μεταβαλλόμενες αντιλήψεις σχετικά με το τι αποτελεί νομιμοποιημένη διεθνή τάξη[12]. Η Sarah Moreira Otzig στο άρθρο της αναφέρει επιπρόσθετα ότι και η ιδεολογία διαμορφώνει τις διεθνείς σχέσεις, ενώ οι θεσμοί διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην πρόοδο ενός οργανισμού[13].

Εκτός από τις παραδοσιακές σχολές σκέψης, είναι αδήριτη ανάγκη να παρουσιαστούν και κάποιες άλλες, μικρότερης απήχησης. Αρχικά, υπάρχει η θεωρία της μετάβασης ισχύος, της οποίας οι ρίζες εντοπίζονται στους νεορεαλιστές. Με βάση αυτή τη σχολή, τα κράτη χωρίζονται σε συντηρητές του status quo και σε αναθεωρητές εκείνου. Οι χώρες της τελευταίας κατηγορίας επιθυμούν να προκαλέσουν σοβαρές αλλαγές. Ωστόσο, η συγκεκριμένη θεωρία παρουσιάζει και μειονεκτήματα. Το πιο σοβαρό είναι ότι δεν λαμβάνει υπόψιν μια «ενδιάμεση» κατηγορία κρατών, τα μεταρρυθμιστικά κράτη, τα οποία δεν επιθυμούν να μεταβάλλουν το ισχύον καθεστώς, αλλά προσπαθούν να μεταρρυθμίσουν το διεθνές σύστημα.

Η θεωρία της ήπιας ισχύος εντάσσεται στο πλαίσιο της πολιτισμικής διπλωματίας. Προέρχεται από τον Αμερικανό Joseph Nye που διετέλεσε υψηλόβαθμο στέλεχος στους τομείς της άμυνας και της ασφάλειας στη χώρα του. Ο όρος ήπια ισχύς περιλαμβάνει την πολιτισμική διπλωματία και άλλες αξίες. Ως εκ τούτου, αντιπαραβάλλεται στην σκληρή ισχύ, αφού η πρώτη αποσκοπεί στην επίτευξη των στόχων με τη δύναμη της έλξης και της συνεργασίας, ενώ η δεύτερη με τον εξαναγκασμό και την κινητοποίηση μέσων, όπως οι ένοπλες δυνάμεις και η οικονομία[14]. Σχετική θεωρία είναι και εκείνη της ειρηνικής συνύπαρξης. Πιο συγκεκριμένα, προβάλλει τα επιχειρήματα ότι χώρες με διαφορετικό υπόβαθρο μπορούν να συνυπάρξουν, ότι η κυριαρχία ενός κράτους είναι ανεπιθύμητη και ότι η άσκηση σκληρής ισχύος μπορεί να γίνεται σε εξαιρετικές περιπτώσεις[15].

Δύο ακόμα θεωρητικές βάσεις των διεθνών σχέσεων είναι η θεωρία status quo και η θεωρία της διεθνούς περιφερειακής συνεργασίας. Η πρώτη, παρόλα τα κενά της, προβάλλει το επιχείρημα ότι τα κίνητρα διαμόρφωσης της εξωτερικής πολιτικής βασίζονται σε ανορθολογισμό και συναισθηματισμό, που σχετίζεται με την απώλεια ή επανάκτηση ισχύος. Η δεύτερη, τονίζει ότι διάφορες χώρες, χωρίς γεωγραφική γειτνίαση ή κοινά πολιτισμικά στοιχεία, μπορούν να συνεργαστούν και να προβούν σε ομαδοποιήσεις επί τη βάσει άλλων στόχων, όπως η ενέργεια και η οικονομία.

Τελικά, οι BRICS πως θεμελιώνονται θεωρητικά; Η απάντηση είναι απλή- όλες οι ανωτέρω θεωρίες ερμηνεύουν αυτήν την ομαδοποίηση. Όλα τα κράτη που την αποτελούν, επιδιώκουν την επίτευξη ισχύος λαμβάνοντας υπόψιν και τα συμφέροντα των άλλων χωρών, κάτι που υποστηρίζουν οι ρεαλιστές. Χαρακτηριστικό γεγονός είναι το γεγονός ότι το κενό που δημιουργήθηκε στην Ευρασία την επαύριον της κατάρρευσης της ΕΣΣΔ, οδήγησε τη Ρωσία να συμμαχήσει με άλλες ευρασιατικές δυνάμεις κατά των ΗΠΑ[16]. Τα φιλελεύθερα στοιχεία φαίνονται από την ενδυνάμωση του εμπορίου και της κινητικότητας κεφαλαίων μεταξύ τους. Καθότι πρόκειται για ένα οικονομικό, πρωτίστως, εγχείρημα, η φιλελεύθερη θεωρία έχει βάση. Η Νότια Αφρική αποτελεί εμφατικό παράδειγμα διότι η ιδιότητα μέλους αφενός συμβάλλει στη λύση οικονομικών προβλημάτων, αφετέρου εξυπηρετεί την παρουσία της ως βοηθό της υπόλοιπης Αφρικής[17]. Από την άλλη πλευρά, η Νότια Αφρική αποτελεί τον δρόμο για πρόσβαση των υπόλοιπων BRICS  σε μια αγορά 1 δις καταναλωτών, καθώς και οδό παροχής κεφαλαίων για την ανάπτυξη των κρατών της Μαύρης Ηπείρου[18]. Ο ιδεαλισμός μπορεί να γίνει εμφανής καθώς μέσω της συνεργασίας και της οικονομίας τα μέλη της ομάδας, πολλά από τα οποία έχουν διμερείς διαφορές, δύνανται να καταφέρουν να εξομαλύνουν αυτές τις διαφορές τους. H Νότια Αφρική προτάσσει το έθιμο του ubuntu, που σημαίνει σεβασμός σε ξένες κουλτούρες και έθνη. Η Κίνα και η Ινδία έχουν ως δόγμα τη συνύπαρξη με γειτονικά έθνη[19]. Η εδραιωμένη ειρήνη υπάρχει η δυνατότητα να επεκταθεί και στις ζώνες ελέγχου και επιρροής τους.

Σχετικά με την μαρξιστική σχολή σκέψης, το μόνο που μπορεί να αναφερθεί είναι η αποδοχή του άξονα περιφέρειας-κέντρου. Οι BRICS αποτελούσαν χώρες στην περιφέρεια του ανεπτυγμένου κέντρου, της Δύσης, οπότε από την ίδρυσή τους έχουν στόχο να αναβαθμίσουν τον ρόλο τους. Ωστόσο, δεν επιδιώκουν να καταργήσουν το καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής και την ελεύθερη αγορά, αλλά να διεκδικήσουν τον ρόλο τους εντός του τιθέμενου πλαισίου. Δεν είναι τυχαίο, που η διακήρυξή τους δήλωνε ξεκάθαρα ότι θα δραστηριοποιηθούν εντός του ΟΗΕ. Και η σχολή του λειτουργισμού μπορεί να προσφέρει ερμηνεία. Πιο συγκεκριμένα, η ειρήνη είναι η πάγια αρχή, παρατηρείται προσπάθεια να μεταβληθεί η υψηλή στρατηγική στην αντιμετώπιση ανθρωπιστικών ζητημάτων, όπως η καταπολέμηση της φτώχειας και η παροχή ενέργειας, ενώ η ανταλλαγή επιστημόνων και σχετικής γνώσης συμβάλλει στην περαιτέρω εμβάθυνση των διακρατικών σχέσεων[20]. Ωστόσο, το μελανό σημείο είναι η μη αποκήρυξη του πολέμου ή της απειλής χρήσης βίας, όχι εντός των μελών της ομάδας, αλλά σε εθνικά ζητήματα κάποιων χωρών με γειτονικές τους. Έτσι, η Ρωσία στα τέλη Φεβρουαρίου 2022 δεν δίστασε να εισβάλλει στην Ουκρανία και η Κίνα δεν παρέλειψε να απειλήσει την Ταιβάν, όταν έκριναν οι δύο χώρες ότι η θέση τους στη διαχείριση των εθνικών θεμάτων τους υποχωρούσε.

Η θεωρία του κονστρουκτιβισμού με τη σειρά της εξηγεί το εγχείρημα. Οι δομές διεθνώς, δηλαδή η οικονομική κυριαρχία της Δύσης μέσω του ΔΝΤ και των G7 και η υποβάθμιση χωρών όπως η Ρωσία ή η Ινδία, οδήγησαν στην ανάδειξη ενός αντίπαλου δέους. Ακόμα, εντός της ομάδας, οι θεσμοί που έχουν διαμορφωθεί διευκολύνουν την περαιτέρω πρόοδο του εγχειρήματος.

Τέλος, ο νεορεαλισμός, η ήπια ισχύς, το ισχύον καθεστώς και η διεθνής περιφερειακή συνεργασία αποτελούν θεωρίες που ερμηνεύουν την ίδρυση και λειτουργία των BRICS. Σχετικά με τους νεορεαλιστές, όντως αυτή η πρωτοβουλία αναθεωρεί το υπάρχον διεθνές οικονομικό σύστημα με την έννοια του ότι σκοπεύει να εξισορροπήσει την ισχύ της Δύσης. Ωστόσο, η αδυναμία της θεωρίας παραμένει, καθώς παρόλη την αναθεωρητική στάση, δεν υπάρχει καθολική αμφισβήτηση και αντικατάσταση του διεθνούς συστήματος, αλλά η αναθεωρητική στάση αποσκοπεί στο να επιτευχθεί το μεταρρυθμιστικό έργο αυτού του συστήματος. Η ήπια ισχύς λειτουργεί ω βοηθητικό μέσο. Κυρίως η Κίνα με τη διάδοση των Ινστιτούτων του Κομφούκιου επηρεάζει πολιτισμικά έτερα κράτη, ενώ η Ρωσία, ως διάδοχος της σλαβικής κληρονομιάς, ασκεί επιρροή σε κάποια σλαβικά και κεντροασιατικά κράτη. Ένα επιπλέον στοιχείο που εντάσσεται στην αναφερόμενη θεωρία αποτελεί και το ιστορικό και πολιτισμικό βάθος των χωρών που συναπαρτίζουν την ομάδα. Οι συνεργατικές σχέσεις που έχουν εδραιωθεί μεταξύ τους δύνανται να συμπεριληφθούν στην ήπια ισχύ. Το μειονέκτημα που παρατηρείται είναι η αδυναμία των χωρών αυτών να εμπορευματοποιήσουν μέσα της πολιτισμικής διπλωματίας, όπως ο κινηματογράφος και η μουσική. Η θεωρία καθεστώτος καταδεικνύει την επιθυμία της  Ρωσίας υπό τον πρόεδρο Vladimir Putin να επανακτήσει την ισχύ της μετά τη διάλυση της  ΕΣΣΔ. Οι BRICS προσφέρουν μια ευκαιρία να επιτευχθεί κάτι τέτοιο δια της συνεργασίας. Τέλος, η περιφερειακή συνεργασία φαίνεται από την ανάπτυξη των σχέσεων σε πολλούς τομείς των χωρών που κατά κάποιο τρόπο βρίσκονται στην περιφέρεια του διεθνούς συστήματος[21].

 

Το θεσμικό πλαίσιο

Αν και οι  BRICS αποτελούν μια ομάδα κρατών χωρίς αυστηρή ιεραρχία[22] και χωρίς καταστατικό διεθνούς οργανισμού[23], εν τούτοις έχουν εδραιώσει πολιτικό και οικονομικό θεσμικό πλαίσιο.

Σχετικά με το πολιτικό πεδίο, έχει καθιερωθεί ο θεσμός των συνδιασκέψεων των αρχηγών κρατών. Οι συνδιασκέψεις είναι ετήσιες και πραγματοποιούνται σε διαφορετικές πόλεις εντός του εδάφους των μελών της ομάδας. Η αρχή έγινε με την πρώτη συνδιάσκεψη στις 16 Ιουνίου 2009 στη ρωσική πόλη Αικατερίνεμπουργκ[24]. Τα συμπεράσματα που εξήχθησαν αφορούσαν τη διεθνή οικονομική ύφεση, το ζήτημα της διατροφικής ασφάλειας, την ενέργεια, την κλιματική αλλαγή, την αναπτυξιακή βοήθεια και τη συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών. Επίσης, έγινε κάλεσμα από τους συμμετέχοντες ηγέτες για περαιτέρω διεθνή συνεργασία και την μεγαλύτερη αντιπροσώπευση των χωρών αυτών στους διεθνείς χρηματοοικονομικούς θεσμούς.

Στις 15 Απριλίου 2010 στη Μπραζίλια φιλοξενήθηκε η δεύτερη συνδιάσκεψη. Εκ νέου συζητήθηκαν τα ζητήματα της πρώτης συν τους τρόπους συνεργασίας και συντονισμού της ομάδας. Ακόμα, κατά τη διάρκεια της συνάντησης, πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις επιχειρηματιών και επιστημόνων.

Η τρίτη συνδιάσκεψη πραγματοποιήθηκε στη Σάνυα στην Κίνα στις 14 Απριλίου 2011. Τα θέματα που θίχτηκαν, ήταν η διεθνής οικονομική κατάσταση και η συνεργασία των μελών. Χαρακτηριστικό γεγονός αποτέλεσε η πρώτη συνάντηση των υπουργών οικονομίας και εμπορίου κατά τη διάρκεια της αντίστοιχης συνάντησης των ηγετών.

Στις 29 Μαρτίου 2012 στο Νέο Δελχί η τέταρτη συνδιάσκεψη ασχολήθηκε με τη διεθνή οικονομία και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Με την οικονομική κρίση να έχει παρέλθει, δόθηκε η δυνατότητα να συζητηθούν άλλα θέματα όπως η συνέχιση της πορείας της ομάδας και πως τα κράτη-μέλη θα διαδραματίσουν μεγαλύτερο ρόλο στα νέα δεδομένα.

Η πέμπτη συνδιάσκεψη διενεργήθηκε στο Ντέρμπαν της Νότιας Αφρικής από τις 26 μέχρι τις 27 Μαρτίου 2013. Η συνδιάσκεψη ήταν από τις σημαντικότερες διότι οι συμμετέχοντες ηγέτες αποφάσισαν να ιδρύσουν τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα και το Έκτακτο Αποθεματικό Ταμείο, ενώ τέθηκαν οι βάσεις για τη δημιουργία και άλλων σχημάτων, όπως το Επιχειρηματικό Συμβούλιο και η Δεξαμενή Σκέψης των BRICS. Επιπλέον, εγκαινιάστηκαν και δίαυλοι διαλόγου με διάφορους Αφρικανούς ηγέτες.

Ακολούθησε τον επόμενο χρόνο ακόμα μια σημαντική πολιτική συνάντηση, αυτή τη φορά στη βραζιλιάνικη πόλη της Φορταλέζα στις 14-17 Ιουλίου. Τα θέματα που εξετάστηκαν εστιάζονταν στην πολιτική, στην οικονομία και στη συνεργασία. Επίσης, υιοθετήθηκε η Διακήρυξη της Φορταλέζα και υπογράφηκαν οι σχετικές συνθήκες για την ίδρυση της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας και του Έκτακτου Αποθεματικού Ταμείου. Παράλληλα, εγκαινιάστηκαν δίαυλοι επικοινωνίας με άλλους Λατινοαμερικάνους ηγέτες.

Στις 8-9 Ιουλίου 2015 στη ρωσική πόλη Ούφα διοργανώθηκε η νέα συνδιάσκεψη. Στην ατζέντα συζήτησης περιλαμβάνονταν θέματα της διεθνούς οικονομίας και συνεργασίας. Επιπρόσθετα, υπεγράφη η Διακυβερνητική Συμφωνία Συνεργασίας στον τομέα του Πολιτισμού, το Μνημόνιο Κατανόησης και Συνεργασίας ανάμεσα στον Τραπεζικό Μηχανισμό των BRICS και στη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα και στο περιθώριο της συνδιάσκεψης οι ηγέτες των χωρών-μελών διεξήγαγαν συζητήσεις με εκπροσώπους της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης και του Οργανισμού Συνεργασίας της Σανγκάης.

Στην συνδιάσκεψη που έγινε στη Γκόα της Ινδίας από τις 15 με 16 Οκτωβρίου 2016, τα θέματα που εξετάστηκαν ήταν η διεθνής πολιτική και οικονομική κατάσταση, η παγκόσμια διακυβέρνηση και η συνεργασία μεταξύ των χωρών-μελών. Με τη λήξη των εργασιών, δημιουργήθηκε η Πλατφόρμα Αγροτικής Έρευνας των BRICS και υπεγράφη το Μνημόνιο Κατανόησης και Συνεργασίας μεταξύ των διπλωματικών ακαδημιών των κρατών που αποτελούν την ομάδα. Τα ίδια θέματα συζητήθηκαν και το επόμενο έτος στη συνάντηση στην κινεζική πόλη Ζιαμέν με τη διαφορά ότι πραγματοποιήθηκαν και οι εργασίες του Διαλόγου Αναδυόμενων Αγορών και Αναπτυσσόμενων Κρατών.

Στην πολιτική συνδιάσκεψη στο Γιοχάνεσμπουργκ από τις 25 μέχρι τις 27 Ιουλίου 2018 το κύριο ζήτημα ήταν η θέση των BRICS στο περιβάλλον της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης. Ακόμα, έλαβε χώρα μια τελετή με το κλείσιμο 10 ετών από την πρώτη συνδιάσκεψη. Πάλι, πραγματοποιήθηκαν και οι εργασίες του Διαλόγου Αναδυόμενων Αγορών και Αναπτυσσόμενων κρατών.

Στη συνδιάσκεψη τον Νοέμβριο του 2019, οι ηγέτες συζήτησαν τη διεθνή οικονομική διακυβέρνηση, το έργο του Επιχειρηματικού Φόρουμ και τις δράσεις της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας. Τον Νοέμβριο του 2020, μεσούσης της πανδημίας COVID-19, σε διαδικτυακή τηλεδιάσκεψη οι αρχηγοί των κρατών-μελών εξέτασαν τα διεθνή θέματα με επίκεντρο τη δράση των BRICS  στην καταπολέμηση του κορονοϊού.

Στις 9 Σεπτεμβρίου 2021, πάλι μεσούντος του κορονοϊού, η συνδιάσκεψη έγινε διαδικτυακά και αφορούσε την πρόκληση της συνεργασίας για την καταπολέμηση του ιού, την ενίσχυση της συνεργασίας στη δημόσια πολιτική υγείας και στους εμβολιασμούς, καθώς και την υποστήριξη της διεθνούς οικονομικής αποκατάστασης. Στις 23 Ιουνίου 2022 διεξήχθη η νέα συνδιάσκεψη διαδικτυακά. Συζητήθηκαν θέματα για την πανδημία και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει το διεθνές σύστημα[25].

 

Η συνδιάσκεψη για το 2023 έχει προγραμματιστεί να διενεργηθεί τον Αύγουστο στο Ντέρμπαν. Ωστόσο, έχει ανακύψει ένα πρόβλημα. Εκείνο αφορά τη σύλληψη ή όχι του Ρώσου προέδρου Vladimir Putin, για τον οποίο από τον Μάρτιο εκδόθηκε ένταλμα σύλληψης από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Η έκδοση εντάλματος σημαίνει ότι αν ο Ρώσος ηγέτης βρεθεί σε κάποιο κράτος που είναι συμβεβλημένο με το Καταστατικό του Δικαστηρίου, τότε οι αρχές του κράτους θα πρέπει να τον συλλάβουν, ώστε να δικαστεί. Η Νότια Αφρική έχει αποδεχτεί τη δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Εδώ έγκειται το πρόβλημα, ότι οι αρχές υποχρεούνται να συλλάβουν τον Ρώσο πρόεδρο αν παρευρεθεί στη συνδιάσκεψη. Τελικά, φαίνεται ότι η λύση βρέθηκε: η κυβέρνηση της αφρικανικής χώρας εξέδωσε στην εφημερίδα κυβερνήσεως νόμο που παρέχει σε όλους τους συμμετέχοντες στη συνδιάσκεψη ασυλία μόνο για τους σκοπούς αυτής. Ο σκοπός αυτής της πράξης σύμφωνα με το Υπουργείο Εξωτερικών είναι να προστατευτούν οι ηγέτες από τυχόν διώξεις και να ολοκληρωθεί κανονικά η συνάντηση. Η ρωσική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα αντιπροσωπευθεί στο απαραίτητο επίπεδο, όμως προς ώρας δεν είναι σίγουρο ότι ο Ρώσος πρόεδρος θα αφιχθεί στη νοτιοαφρικανική πόλη[26].

 

Εκτός από τους πολιτικούς θεσμούς, οι BRICS έχουν εδραιώσει και αντίστοιχους οικονομικούς. Ο σημαντικότερος είναι η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα. Η βάση ετέθη στη συνδιάσκεψη το 2012 και η ίδρυσή της κατέστη δυνατή το 2014 με την υπογραφή της σχετικής συμφωνίας. Το 2015 διενεργήθηκε το πρώτο διοικητικό συμβούλιο με πρόεδρο τον Ινδό K.V. Kamath. Το 2016 κατατέθηκε στο ταμείο της το ποσό των 100 δις δολαρίων και η τράπεζα ξεκίνησε και επίσημα τη λειτουργία της. Η κατοχή του χαρτοφυλακίου των 100 δις είναι διαμοιρασμένο ισόποσα στις χώρες- μέλη με ποσοστό 18,98%. Το Μπαγκλαντές, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, και η Αίγυπτος, χώρες που απέκτησαν την ιδιότητα μέλους, κατέχουν μερίδιο του ύψους του 1,79%, 1,06% και 2,27% αντίστοιχα[27]. Μάλιστα, το ίδιο έτος εξέδωσε ένα πενταετές «πράσινο» ομόλογο προς το κινεζικό κράτος ύψους 3 δις γουάν (CNY) με επιτόκιο 3,7%[28]. To 2017 ανακοινώθηκε η Γενική Στρατηγική της τράπεζας για την περίοδο 2017-2021. Τα βασικότερα σημεία- στόχοι της είναι η πλήρης ανεξαρτησία της από τις πολιτικές ηγεσίες, η χρηματοδότηση έργων υποδομής στον τομέα της βιώσιμης ανάπτυξης στις χώρες-μέλη και σε όσες αποτελούν την επικράτεια που αποκαλείται παγκόσμιος νότος, η παροχή δανείων σε τοπικά νομίσματα για μείωση ρίσκου και ενίσχυση τοπικών αγορών, η έκδοση «πράσινων» ομολόγων και η απόκτηση καλής αξιολόγησης από τους διεθνείς οίκους[29]. Στη νέα έκθεση Γενικής Στρατηγικής για την περίοδο 2022-2026 η κύρια κατεύθυνση είναι να καταξιωθεί η τράπεζα ως ηγέτης στην παροχή λύσεων στους τομείς των υποδομών και της βιώσιμης ανάπτυξης για τις αναπτυσσόμενες χώρες και τα κράτη-μέλη. Επίσης, ορίζεται η κινητοποίηση πόρων είτε ως απόκτηση εσόδων είτε ως διοχέτευση κεφαλαίων. Ακόμα, παρουσιάζονται οι κύριες προκλήσεις, εκείνες της κλιματικής αλλαγής, της ενσωμάτωσης της τεχνολογίας και η συμπερίληψη, με την έννοια της παροχής ίσων ευκαιριών στις κοινωνίες προκειμένου να επιτευχθεί η ανάπτυξη του ανθρωπίνου δυναμικού[30]. Μια σύντομη αποτίμηση του έργου της τράπεζας BRICS καταδεικνύει μια σειρά επιτυχιών: έχει χρηματοδοτήσει μέχρι στιγμής 96 έργα σε διάφορους τομείς (μεταφορές, περιβαλλοντική προστασία, καθαρή ενέργεια, τεχνολογία και άλλα) διοχετεύοντας 32,8 δις δολάρια. Επιπλέον, αναμένεται η αποφυγή εκπομπής 13,2 εκατομμύρια τόνους/έτος διοξειδίου του άνθρακα, η κατασκευή 290 χιλιομέτρων αστικών σιδηρογραμμών και 28 σχολεία πρόκειται να αναβαθμιστούν[31].

Ένας έτερος οικονομικός θεσμός είναι το Έκτακτο Αποθεματικό Ταμείο, Η ίδρυσή του πραγματοποιήθηκε με τη Συμφωνία της Φορταλέζα- στην ομώνυμη συνδιάσκεψη τέθηκαν οι βάσις και για την ίδρυση της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας. Πρόκειται για ένα σύστημα διαμορφωμένο να παρέχει υποστήριξη σε ρευστότητα και προληπτικά εργαλεία στα κράτη-μέλη σε περίπτωση που η κυκλοφορία χρήματος διαταράσσεται. Το ύψος αποθεματικών χρημάτων είναι 100 δις δολάρια με 41 δις να ανήκουν στην Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, με 18 δις στην Βραζιλία, τη Ρωσία και την Ινδία, ενώ η Νότια Αφρική συμμετέχει με 5 δις. Οι αποφάσεις θα λαμβάνονται από ένα Συμβούλιο και μια Επιτροπή. Το Διοικητικό Συμβούλιο αποτελείται από τους υπουργούς οικονομικών ή/και από τους προέδρους των κεντρικών τραπεζών των BRICS. Ο διαχειριστής του Συμβουλίου και της Επιτροπής είναι η εκάστοτε χώρα- μέλος που έχει την προεδρία[32].

Ένας ακόμα οικονομικός θεσμός που βρίσκεται υπό διαμόρφωση είναι και η δημιουργία ενός εναλλακτικού συστήματος συναλλαγών στο αντίστοιχο σύστημα SWIFT. Η σχετική συζήτηση ξεκίνησε με τη Συνδιάσκεψη του 2015 στην Ούφα, ωστόσο μέχρι στιγμής η πρόοδος είναι πενιχρή. Βέβαια, η Κίνα, η Ινδία, η Βραζιλία και η Ρωσία έχουν δημιουργήσει δικά τους τέτοια συστήματα. Πιο συγκεκριμένα, η Κίνα έχει δημιουργήσει από το 2015 το Κινεζικό Διεθνές Σύστημα Πληρωμών (CIPS). Με αυτό το σύστημα, το Πεκίνο αποσκοπεί να διευκολύνει τις παγκόσμιες συναλλαγές σε γουάν και να μειώσει το κόστος και τα στάδια της συναλλαγής. Ο αντίκτυπος αυτής της τεχνολογικής καινοτομίας ευνοεί ιδιαίτερα τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις[33].

Η Ρωσία από την πλευρά της έχει δημιουργήσει δύο διατραπεζικά συστήματα, ένα για τραπεζικές συναλλαγές και ένα δεύτερο για πιστωτικές κάρτες. Τις πρώτες εξυπηρετεί το Σύστημα Χρηματοοικονομικών Μηνυμάτων της Τράπεζας της Ρωσίας (SPFS). Πρόκειται για ένα σύστημα, το οποίο αναπτύχθηκε το 2014, μετά τις κυρώσεις της ΕΕ και των ΗΠΑ στην Ρωσία εξαιτίας της παράνομης προσάρτησης της Κριμαίας στη Ρωσική Ομοσπονδία, έτσι ώστε ο ρωσικός χρηματοοικονομικός τομέας να προστατευθεί από τις συνέπειες αυτών των κυρώσεων. Η κεντρική ρωσική τράπεζα διαδραμάτισε καίριο ρόλο στην εφαρμογή του και αποσκοπούσε στην ανταλλαγή χρηματοοικονικών μηνυμάτων και πληροφοριών μεταξύ των εγγεγραμμένων στο σύστημα οργανισμών[34].  Η Βραζιλία έχει αναπτύξει το σύστημα PIX, το οποίο εξυπηρετεί άμεσες πληρωμές και μεταφορές χρημάτων. Έχει αναπτυχθεί και υπάγεται στη ρυθμιστική αρχή της κεντρικής  Τράπεζας της Βραζιλίας από το φθινόπωρο του 2020[35].

 

Η Ελλάδα και οι BRICS

Τον Μάιο του 2015, με την Ελλάδα να βρίσκεται σε καθεστώς Μνημονίων και σε δυσάρεστη οικονομική κατάσταση, ο υφυπουργός οικονομικών της Ρωσικής Ομοσπονδίας Sergey Storchak απέστειλε επιστολή στον Έλληνα πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα με την οποία πρότεινε να ενταχθεί το ελληνικό κράτος στη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα. Η ελληνική πλευρά διαβεβαίωσε ότι θα εξετάσει τη ρωσική πρόταση και θα επανέλθει[36]. Ο κύριος λόγος για τον οποίο δεν απορρίφθηκε επιτόπου η πρόταση, ήταν η επιθυμία της κυβέρνησης να εξεύρει εναλλακτικά κανάλια άντλησης κεφαλαίων, ανεξαρτήτως προέλευσης[37]. Η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα προσέφερε αυτή την ευκαιρία έναντι του ΔΝΤ. Ο μόνος που τάχθηκε υπέρ της ένταξης ήταν ο Παναγιώτης Λαφαζάνης.

Ωστόσο, η Ελλάδα δεν αποδέχθηκε την πρόταση. Η ιδέα της ένταξής της προκάλεσε ειρωνική απόκριση διεθνώς. Η πιο χαρακτηριστική αντίδραση ήταν του Jim O’ Neill,  που αποκάλεσε αυτό το ενδεχόμενο «πρωταπριλιάτικο αστείο» σε δήλωσή του στο Bloomberg. Οι ενέργειες που αναλήφθηκαν για να διερευνηθεί η πιθανότητα ένταξης υπό τον πρώην Έλληνα αντιπρόσωπο στο ΔΝΤ, Παναγιώτη Ρουμελιώτη, δεν συνεχίστηκαν με τη συνομολόγηση ενός Μνημονίου Συνεργασίας[38]. Τον δε Ιούλιο του ίδιου έτους, μέσα σε ένα πολωμένο κλίμα διεξήχθη το δημοψήφισμα και επιβλήθηκαν τα capital control. Ως απόρροια, ο Έλληνας πρωθυπουργός δεν υλοποίησε το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος και υπεγράφη το Γ΄ Μνημόνιο.

Στο σημείο αυτό αξίζει να προβεί ο υποφαινόμενος σε μια διευκρίνηση. Ίσως, δίνεται η εντύπωση ότι η όχι άμεση απόρριψη του αιτήματος του Ρώσου υφυπουργού εντάσσεται σε μια ευρύτερη πολιτική αντιδυτικισμού του κυβερνώντος κόμματος. Παρόλο που η ελληνική κοινή γνώμη αντιδρούσε στις πολιτικές λιτότητας, εν τούτοις δεν προκύπτει από κάπου αντιδυτικό αίσθημα. Περισσότερο, η στάση αναμονής εξηγείται από την οικονομική δυσπραγία στην οποία είχε περιέλθει η χώρα και στην ανάγκη να εισρεύσουν χρήματα από κάπου, προκειμένου να υλοποιηθούν αναπτυξιακά έργα. Η ανάγκη αυτή, όχι τυχαία, εκφράστηκε και το 2017 όταν η ελληνική κυβέρνηση προσέγγισε την Παγκόσμια Τράπεζα για να εξασφαλίσει δάνειο 3 δις ευρώ για να καταπολεμήσει το υψηλό ποσοστό ανεργίας. Επρόκειτο για έναν ελιγμό απελπισίας, ώστε να αποφύγει η χώρα τη μονομερή εξάρτηση από την Τρόικα. Εκ νέου, η προσπάθεια δεν στέφθηκε από επιτυχία. Ο διοικητής της Παγκόσμιας Τράπεζας Jim Jong Kim χαρακτήρισε πρόωρη την ελληνική προσφυγή και εξέφρασε τη δυσκολία του εγχειρήματος[39]. Οι δε πιστωτές, ιδίως στο Βερολίνο, εξεπλάγησαν δυσάρεστα[40]. Εν τέλει, δεν σημειώθηκε καμία πρόοδος και το κύρος της Ελλάδας μειώθηκε, διότι θεωρήθηκε ότι δεν αρμόζει σε μια ανεπτυγμένη χώρα να απευθυνθεί σε έναν χρηματοπιστωτικό οργανισμό, ο οποίος βοηθάει κυρίως αναπτυσσόμενες οικονομίες.

 

 

 

Τι μέλλει, τελικά, γενέσθαι;

Η ομάδα BRICS σημειώνει μια αξιοσημείωτη δυναμική, η οποία φαίνεται από μια σειρά γεγονότων. Αρχικά, κερδίζει υποστηρικτές. Οι χώρες που έχουν υποβάλλει αίτηση για ένταξη είναι η Αλγερία, η Αργεντινή το 2022 και το Ιράν, τα ΗΑΕ, η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος, το Μπαχρέιν και το Μπαγκλαντές το 2023[41][42]. Επίσης, ενδιαφέρον ένταξης έχουν εκφράσει το Αφγανιστάν, η Νιγηρία, το Καζακστάν, η Νικαράγουα, η Σενεγάλη και η Ταϊλάνδη. Το ζήτημα της διεύρυνσης θα συζητηθεί στην επικείμενη συνδιάσκεψη στο Ντέρμπαν της Νότιας Αφρικής τον Αύγουστο. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί και το αίτημα της Γαλλίας, μιας χώρας που πρωτοστατεί στις κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας και είναι μέλος των G7, να συμμετάσχει στη συνδιάσκεψη ως χώρα-παρατηρητής[43]. Η απάντηση ήρθε άμεσα από τον Ρώσο αναπληρωτή υπουργό εξωτερικών Sergei Ryabkov και ήταν αρνητική, λόγω της εχθρικής στάσης της κυβέρνησης Emmanuel Macron απέναντι στη ρωσική πλευρά. Σχετικά με τη στάση της, η Μόσχα ενημέρωσε και τη νοτιαφρικανική κυβέρνηση, ως οικοδέσποινα[44]. Επίσης, οι χώρες-μέλη της ομάδας κατάφεραν το 2022 να ξεπεράσουν στο ΑΕΠ αγοραστικής δύναμης τις αντίστοιχες των G7[45]! Το ΔΝΤ με τη σειρά του προβλέπει ότι το 2028 το ποσοστό που οι BRICS θα συνεισφέρουν στο παγκόσμιο ΑΕΠ θα είναι 33,6% έναντι 27,8% των G7[46]! Στον οικονομικό τομέα, υπάρχει και η νομισματική πτυχή. Πιο συγκεκριμένα, ο Sergei Lavrov δήλωσε ότι η ομάδα εξετάζει να δημιουργήσει κοινό νόμισμα. Η επωνυμία του θα είναι R5 ή R5+[47]. Ακόμα ένα στοιχείο που υποδεικνύει θετικές μελλοντικές εξελίξεις είναι και η ενδυνάμωση των θεσμών. Οι ετήσιες συνδιασκέψεις σε συνδυασμό με την οικονομική ενίσχυση που παρέχεται από τους οικονομικούς θεσμούς, κινούν τις διαδικασίες διεύρυνσης και εμβάθυνσης  και μεταδίδουν το μήνυμα ότι έχει γίνει προεργασία. Δεν χρειάζεται να αγνοηθεί το ότι, ακριβώς εξαιτίας της σοβαρότητας των θεσμών, οι BRICS φαντάζουν ελκυστική εναλλακτική απέναντι στην ηγεμονία της Δύσης. Συνεπώς, οι προοπτικές υποδηλώνουν τη δυναμική του εγχειρήματος.

Όμως, την ίδια στιγμή, υπάρχουν και διάφορες προκλήσεις, που πιθανόν να λειτουργήσουν ως τροχοπέδη στις περαιτέρω διαδικασίες. Οι ανταγωνισμοί μεταξύ των κρατών είναι μια από εκείνες. Η Ινδία είναι ανταγωνιστική στην Κίνα λόγω εδαφικών διαφορών. Την ίδια στιγμή, η μελλοντική ενδυνάμωση της Ινδίας δύναται να θέσει σε κίνδυνο την ισχυρή θέση της Κίνας. Η Ρωσία με την Κίνα έχουν επίσης κάποιες διαφορές σε σειρά εδαφικών και οικονομικών ζητημάτων. Το στοίχημα του να ξεπεραστούν αυτοί οι ανταγωνισμοί είναι μεγάλο. Ένα άλλο ζήτημα είναι οι ανόμοιοι ρυθμοί ανάπτυξης. Η κινεζική και ινδική οικονομία είναι εκείνες που σημειώνουν τους μεγαλύτερους ρυθμούς ανάπτυξης με 5,2% και 5,9% αντίστοιχα για το 2023. Ακολουθεί η Βραζιλία με 0,9%, η Ρωσία με 0,7% και η Νότια Αφρική με 0,1% για το ίδιο έτος[48]. Επομένως, το πως θα επιτευχθεί κάποια, στοιχειώδης έστω, σύγκλιση είναι ένα ερωτηματικό. Τέλος, ο πόλεμος στην Ουκρανία ίσως περιπλέξει τις διαδικασίες. Η διαμάχη μεταξύ Δύσης και Ρωσίας είναι αδυσώπητη, ενώ τα κράτη-μέλη της ομάδας δεν έχουν καταδικάσει την εισβολή. Σε ένα ενδεχόμενο αποκλεισμού τους από τις συναλλαγές με τη Δύση, είναι αμφίβολο αν θα δεχτούν επί μακρόν να πορεύονται σε αυτή την κατάσταση, όσο και να θέλουν να αμφισβητήσουν τη δυτική οικονομική πρωτοκαθεδρία. Εξάλλου, χώρες όπως η Ινδία επιθυμούν να μεταρρυθμίσουν και όχι να ανατρέψουν το υπάρχον σύστημα.

Η Ελλάδα δεν δέχτηκε, εν τέλει, την πρόταση της Ρωσίας να καταστεί μέλος της Διεθνούς Αναπτυξιακής Τράπεζας το 2015. Αυτό εξηγείται εύλογα, λαμβάνοντας υπόψιν τον δυτικό προσανατολισμό της χώρας. Ωστόσο, καθώς υπάρχει μεταβολή του διεθνούς περιβάλλοντος με τις BRICS να καθίστανται ανερχόμενος πόλος, το ζήτημα μιας συνεργασίας με την ομάδα ή με κάποιες από τις χώρες-μέλη της θα τεθεί στο τραπέζι των αποφάσεων. Γνώμη του γράφοντος είναι ότι η εκάστοτε ελληνική κυβέρνηση θα χρειαστεί να συνδιαλλαγεί με κάποια μέλη, όπως η Ινδία ή Κίνα[49], ενώ δεν θα προκρίνει την ένταξη στους θεσμούς της. Αναφορικά με τις ελληνο-ρωσικές σχέσεις, η εξέλιξή τους μέλλει να φανεί.

Αντί επιλόγου, η ομάδα BRICS αναδεικνύεται σε ένα ιδιόμορφο μόρφωμα του διεθνούς συστήματος. Δηλαδή, μια περιφερειακή ομάδα συνεργασίας που περισσότερο μοιάζει να λειτουργεί ως πλατφόρμα «επικοινωνίας» μεταξύ του παγκόσμιου νότου και του αναπτυγμένου κόσμου με εντονότερο το οικονομικό στοιχείο, παρά ως μια ομαδοποίηση, ικανή να ανατρέψει το παγκόσμιο status quo. Οι εξελίξεις οδηγούν στο  συμπέρασμα ότι η πορεία θα είναι ομαλή, παρόλες τις προκλήσεις. Όπως και να έχει, είναι αδήριτη ανάγκη να αντιμετωπιστεί το παρόν εγχείρημα ως εξελισσόμενο- μια διαδικασία ανολοκλήρωτη ακόμα. Το αν θα πετύχει να ανταγωνιστεί πλήρως τους δυτικούς θεσμούς, αναμένεται να αποδειχθεί στο μέλλον. Το ελληνικό κράτος, δεν μπορεί να μείνει αμέτοχο στον νέο κόσμο που φαίνεται να διαμορφώνεται.

 

Στατιστικά στοιχεία

Στο σημείο αυτό, όπως προαναφέρθηκε, παρουσιάζονται κάποιοι οικονομικοί δείκτες, που σκιαγραφούν την υπάρχουσα κατάσταση μεταξύ των δύο ανταγωνιστών, των BRICS και των G7.

Οι δείκτες είναι ενδεικτικοί, απεικονίζοντας με σχετική ακρίβεια την κατάσταση. Ωστόσο, χρειάζεται να ληφθεί υπόψιν ότι όλα τα στατιστικά στοιχεία παρουσιάζουν κατά προσέγγιση την πραγματικότητα. Ίσως, είναι προτιμότερο να θεωρηθεί ότι οι δείκτες δείχνουν τη γενική τάση. Στο κάτωθι γράφημα έχουν επιλεγεί οι εξής δείκτες: ο πληθυσμός, στον οποίο υπερνικάνε οι BRICS, ο GINI, δείκτης που απεικονίζει τη διανομή εισοδήματος- είναι φανερό ότι οι G7 βρίσκονται σε καλύτερη θέση. Επιπλέον, άλλες επιλογές είναι το ΑΕΠ με όρους αγοραστικής δύναμης, όπου οι BRICS έχουν ελαφρά υπεροχή και ο δείκτης ανάπτυξης ανθρωπίνου δυναμικού (ΗDΙ), όπου και πάλι οι G7 υπερισχύουν.

 

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση:

 

Κουλουμπής Θεόδωρος, Διεθνείς σχέσεις: εξουσία και δικαιοσύνη, Αθήνα, Παπαζήσης, 1995.

Ηρακλείδης Αλέξης, Η διεθνής κοινωνία και οι θεωρίες των διεθνών σχέσεων: μια κριτική περιδιάβαση, Αθήνα, Ι. Σιδέρης, 2009.

 

Μεταφρασμένη:

 

Baylis John, Smith Steve, Owens Patricia (επιμ.), Η παγκοσμιοποίηση της διεθνούς πολιτικής: μια εισαγωγή στις διεθνείς θέσεις, μτφ. Ελένη Ψευτελή – Ελένη Κοτσυφού, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο, 2013

Brzezinski Zbigniew, Η μεγάλη σκακιέρα: η αμερικανική υπεροχή και οι γεωστρατηγικές της επιλογές, μτφ. Ελενη Αστερίου, Αθήνα, Λιβάνης, 1997

 

 

Επιστημονικά περιοδικά

 

Khan Shaheen, Karodia Mahomed Anis, Justifying South Africa’s inclusion and membership in the BRICS family of nations, International Journal of accounting research, vol. 1, No 6, 2014, σελ. 11-12.

 

 

Ηλεκτρονικές Πηγές

 

 

Ελληνικές

 

 

Ιστοσελίδα Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτισμικής Διπλωματίας, Γιατί η ήπια ισχύς δεν αποτελεί πολυτέλεια για την Ελλάδα; 16 Απριλίου 2021, προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Γιατί η ήπια ισχύς δεν αποτελεί πολυτέλεια για την Ελλάδα; – H.I.C.D (helleniculturaldiplomacy.com) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 14 Ιουνίου 2023, 15:38).

Naftemporiki, Πρόσκληση στην Ελλάδα να γίνει μέλος στην αναπτυξιακή τράπεζα των BRICS, 11 Μαΐου 2015, προσβάσιμο άρθρο στον υπερσύνδεσμο Πρόσκληση στην Ελλάδα να γίνει μέλος στην αναπτυξιακή τράπεζα των BRICS (naftemporiki.gr) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 20 Μαΐου 2023, 10:00).

 

 

Γκότσης Χαράλαμπος, TVXS, Οι BRICS, η τράπεζα των φτωχών και η Ελλάδα, 13 Μαΐου 2015, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Οι BRICS, η τράπεζα φτωχών και η Ελλάδα (tvxs.gr) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 20 Μαΐου 2023, 11:00).

 

iefimerida, Τι συνέπειες θα έχει για την Ελλάδα να μπει στην τράπεζα των BRICS, 14 Μαΐου 2015, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Τι συνέπειες θα έχει για την Ελλάδα να μπει στην Τράπεζα BRICS – iefimerida.gr (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 21 Μαΐου 2023, 18:30).

 

Liberal, Politico: έκπληκτοι οι πιστωτές από το ελληνικό άνοιγμα στην Παγκόσμια Τράπεζα- περιπλέκεται το πρόγραμμα διάσωσης, 06 Μαρτίου 2017, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Politico: Έκπληκτοι οι πιστωτές από το ελληνικό άνοιγμα στην Παγκόσμια Τράπεζα – Περιπλέκει το πρόγραμμα διάσωσης | Liberal.gr (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 20 Μαΐου 2023, 14:30).

 

Liberal, Παγκόσμια Τράπεζα: δύσκολο να εγκριθεί δάνειο στην Ελλάδα, 16 Απριλίου 2017, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Παγκόσμια Τράπεζα: Δύσκολο να εγκριθεί δάνειο στην Ελλάδα | Liberal.gr (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 20 Μαΐου 2023, 13:00).

 

ΕΡΤ News, ΔΝΤ: το ΑΕΠ των χωρών BRICS  μπορεί να ξεπεράσει αυτό των χωρών της G7, 19 Απριλίου 2923, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο ΔΝΤ: Το ΑΕΠ των χωρών BRICS μπορεί ξεπεράσει αυτό των χωρών της G7  – ertnews.gr  (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 19 Μαΐου 2023, 23:00).

 

Εφημερίδα Έθνος, Δένδιας; Στόχος μας η στρατηγική εταιρική σχέση με την Ινδία, 11 Ιουλίου 2021, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Δένδιας: Στόχος μας η στρατηγική εταιρική σχέση με την Ινδία | Έθνος (ethnos.gr) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 21 Ιουνίου 2023, 22:10).

Ξενόγλωσσες

 

Goldman Sachs, Building better global economic BRICs, November 2001, κείμενο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Goldman Sachs | Archives – Building Better Global Economic BRICs (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης:

 

Ιστοσελίδα του Ομίλου Αφρικανικής Αναπτυξιακής Τράπεζας (ADBG), Africa and the BRICS: a win–win partnership?, 10 July 2013, ανάλυση προσβάσιμη στον υπερσύνδεσμο Africa and the BRICS: a Win-Win Partnership? | Our Africa, Our Thoughts (afdb.org) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 31 Μαΐου 2023, 23:10).

 

Ιστοσελίδα Υπουργείου Εξωτερικών της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, λήμμα για τις BRICS, Previous Summits, προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο  Previous Summits (mfa.gov.cn) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 04 Ιουνίου 2023, 19:00).

Wintour Patrick, The Guardian, South Africa grants Putin and BRICS leaders diplomatic immunity for summit, 30 May 2023, προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο  South Africa grants Putin and Brics leaders diplomatic immunity for summit | South Africa | The Guardian ( ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 17 Ιουνίου 2023, 13:30).

 

Ιστοσελίδα Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας, Shareholding, προσβάσιμες πληροφορίες στον υπερσύνδεσμο Shareholding – New Development Bank (ndb.int) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 10 Ιουνίου 2023, 17:30).

 

Ιστοσελίδα του Υπουργείου Εξωτερικών της Βραζιλίας, Treaty of the establishment of a BRICS  Contingent Reserve Arrangement– Fortaleza, July 15, προσβάσιμη στον υπερσύνδεσμο Treaty for the Establishment of a BRICS Contingent Reserve Arrangement – Fortaleza, July 15 (archive.org) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 09 Ιουνίου 2023, 22:00)

 

Ιστοσελίδα της Ρωσικής Κυβέρνησης, Submitting to the State Duma a Draft law on ratification of the Treaty for the Establishment of a BRICS  Contingent Reserve Agreement, 15 July 2015, προσβάσιμη στον υπερσύνδεσμο  Government Decisions – The Russian Government (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 18 Ιουνίου 2023, 14:45).

Chen Michelle, Qing Gui Koh, Reuters, Exclusive: China’s international payments system ready- could launch by end 2015-sources, 09 March 2015, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Exclusive: China’s international payments system ready, could launch by end-2015 – sources | Reuters (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 19 Ιουνίου 2023, 22:10).

 

 

Ιστοσελίδα της Τράπεζας της Ρωσικής Ομοσπονδίας, CBR,  Financial Messaging System of the Bank of Russia (SPFS), προσβάσιμη στον υπερσύνδεσμο Financial Messaging System of the Bank of Russia (SPFS) | Bank of Russia (cbr.ru) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 10 Ιουνίου 2023, 23:10).

 

Ιστοσελίδα της Κεντρικής Τράπεζας της Βραζιλίας, Banco Central do Brasil, What is Pix?, προσβάσιμη στον υπερσύνδεσμο Pix En (bcb.gov.br) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 15 Ιουνίου 2023, 23:25).

 

Middle East Monitor, Egypt, Saudi, UAE, Algeria, Bahrain seek to join BRICS bloc, 28 April 2023, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Egypt, Saudi, UAE, Algeria, Bahrain seek to join BRICS bloc – Middle East Monitor (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 30 Μαΐου 2023, 22:00).

TASS, Bangladesh formally applies for BRICS membership, 19 June 2023, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Bangladesh formally applies for BRICS membership – World – TASS (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 23 Ιουνίου 2023, 17:30).

 

Lissovolik Yaroslav, Modern Diplomacy, Macron opens up the possibility of BRICS++, 17 June 2023, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Macron opens up the possibility of BRICS++ – Modern Diplomacy (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 21 Ιουνίου 2023, 10:30).

Lissovolik Yaroslav, Valdai Club, Revisiting the R5 platform, 31 March 2023, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Revisiting the R5 Paradigm — Valdai Club (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 04 Ιουνίου 2023, 12:30).

 

Al Arabiya, France’s Macron would be inappropriate guest at BRICS’s summit says Russia, 22 June 2023, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο France’s Macron would be inappropriate guest at BRICS summit, says Russia | Al Arabiya English (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 22 Ιουνίου 2023, 19:05).

 

Ιστοσελίδα ΔΝΤ, IMF, Real GDP Growth, χάρτης στον οποίο παρουσιάζεται η πρόβλεψη για άνοδο του ΑΕΠ ανά χώρα για το έτος 2023, προσβάσιμος στον υπερσύνδεσμο World Economic Outlook (April 2023) – Real GDP growth (imf.org)  (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 25 Ιουνίου 2023, 11:30).

 

MG Chantragath, India Times, How BRICS countries have overtaken the G7 in GDP based on PPP, 09 April 2023, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο How BRICS countries have overtaken the G7 in GDP based on PPPs (indiatimes.com) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 17 Μαίου 2023, 23:45).

 

 

[1] Βλ. Goldman Sachs, Building better global economic BRICs, November 2001, κείμενο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Goldman Sachs | Archives – Building Better Global Economic BRICs (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης:

[2] Βλ. Ηρακλείδης Αλέξης, Η διεθνής κοινωνία και οι θεωρίες των διεθνών σχέσεων: μια κριτική περιδιάβαση, Αθήνα, Ι. Σιδέρης, 2009, σελ. 24-26.

[3] Βλ. Κουλουμπής Θεόδωρος, Διεθνείς σχέσεις: εξουσία και δικαιοσύνη, Αθήνα, Παπαζήσης, 1995, σελ. 9-11.

[4] Βλ. Woods Ngaire, Η διεθνής πολιτική οικονομία στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, σελ. 352 στο Baylis John, Smith Steve, Owens Patricia (επιμ.), Η παγκοσμιοποίηση της διεθνούς πολιτικής: μια εισαγωγή στις διεθνείς θέσεις, μτφ. Ελένη Ψευτελή – Ελένη Κοτσυφού, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο, 2013.

[5] Βλ. Ηρακλείδης Αλέξης, ό.π., σελ. 32-36.

[6] Βλ. Ηρακλείδης Αλέξης, ό.π., σελ. 38-39.

[7] Βλ. Κουλουμπής Θεόδωρος, ό.π., σελ. 13.

[8] Βλ. Ηρακλείδης Αλέξης, ό.π., σελ. 42, 44, 45-46.

[9] Βλ. Κουλουπής Θεόδωρος, ό.π., σελ. 17-19.

[10] Σε αυτό το συμπέρασμα τείνουμε να συμφωνούμε με τον Κουλουμπή Θεόδωρο, ό.π., σελ. 19 και με τον Ηρακλείδη Αλέξη, ό.π., σελ. 46.

[11] Βλ. Ηρακλείδης Αλέξης, ό.π., σελ. 40-41.

[12] Βλ. Barnett Michael, Κοινωνικός κοσντρουκτιβισμός, σελ. 213-227 στο Baylis John, Smith Steve, Owens Patricia (επιμ.), Η παγκοσμιοποίηση της διεθνούς πολιτικής: μια εισαγωγή στις διεθνείς θέσεις, μτφ. Ελένη Ψευτελή – Ελένη Κοτσυφού, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο, 2013.

[13] Βλ. Otzig Moreira Sarah, What is the mainspring of the BRICS? A constructivist analysis, Unoiversity of Toronto

[14] Βλ. Ιστοσελίδα Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτισμικής Διπλωματίας, Γιατί η ήπια ισχύς δεν αποτελεί πολυτέλεια για την Ελλάδα; 16 Απριλίου 2021, προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Γιατί η ήπια ισχύς δεν αποτελεί πολυτέλεια για την Ελλάδα; – H.I.C.D (helleniculturaldiplomacy.com) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 14 Ιουνίου 2023, 15:38). Επίσης, βλέπε Sergunin Alexander, Gao Fei, ό.π., σελ.  60.

[15] Βλ. Sergunin Alexander, Gao Fei, ό.π., σελ.  62.

[16] Βλ. Brzezinski Zbigniew, Η μεγάλη σκακιέρα: η αμερικανική υπεροχή και οι γεωστρατηγικές της επιλογές, μτφ. Ελενη Αστερίου, Αθήνα, Λιβάνης, 1997, σελ. 173.

[17] Βλ. Khan Shaheen, Karodia Mahomed Anis, Justifying South Africa’s inclusion and membership in the BRICS family of nations, International Journal of accounting research, vol. 1, No6, 2014, σελ. 11-12.

[18] Βλ. Ιστοσελίδα του Ομίλου Αφρικανικής Αναπτυξιακής Τράπεζας (ADBG), Africa and the BRICS: a win-win partnership?, 10 July 2013, ανάλυση προσβάσιμη στον υπερσύνδεσμο Africa and the BRICS: a Win-Win Partnership? | Our Africa, Our Thoughts (afdb.org) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 31 Μαΐου 2023, 23:10).

[19] Βλ. Sergunin Alexander, Gao Fei, ό.π., σελ.  61.

[20] Βλ. Ιστοσελίδα του Διεθνούς Σχολείου BRICS, BRICS International School προσβάσιμη στον υπερσύνδεσμο BRICS International School 2022 (bricsschool.ru). Πρόκειται για σχολείο που διεξάγεται σε ετήσια βάση και στο οποίο συμμετέχουν διπλωμάτες και λοιποί επιστήμονες από τις χώρες-μέλη. Ο σκοπός είναι να υπάρξει επιμόρφωση και ανταλλαγή τεχνογνωσίας. Τον Νοέμβριο του 2022 πραγματοποιήθηκε στη Ρωσία.

[21] Για περισσότερα βλέπε Sergunin Alexander, Gao Fei, ό.π., σελ.  57-65.

[22] Βλ. Sergunin Alexander, Gao Fei, ό.π., σελ. 66.

[23] Βλ. Otzig Moreira Sarah, ό.π., σελ. 2.

[24] Βλ. Ιστοσελίδα Υπουργείου Εξωτερικών της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, λήμμα για τις BRICS, Previous Summits, προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο  Previous Summits (mfa.gov.cn) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 04 Ιουνίου 2023, 19:00). Στην ίδια ιστοσελίδα παρουσιάζονται συνοπτικά οι συνδιασκέψεις από το 2009 έως το 2021, καθώς και τα επίσημα έγγραφα.

[25] Βλ. The 14th BRICS Summit Is Held President Xi Jinping Chairs the Summit and Delivers Important Remarks (mfa.gov.cn)

[26] Βλ. Wintour Patrick, The Guardian, South Africa grants Putin and BRICS leaders diplomatic immunity for summit, 30 May 2023, προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο  South Africa grants Putin and Brics leaders diplomatic immunity for summit | South Africa | The Guardian ( ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 17 Ιουνίου 2023, 13:30).

[27] Βλ. Ιστοσελίδα Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας, Shareholding, προσβάσιμες πληροφορίες στον υπερσύνδεσμο Shareholding – New Development Bank (ndb.int) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 10 Ιουνίου 2023, 17:30).

[28] Για περισσότερα σχετικά με το «πράσινο» ομόλογο προς τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας βλέπε την Ιστοσελίδα της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας, NDB, 2016 series-1 Green Financial Bond, 1 July 2016, προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο  2016 Series-1 Green Financial Bond – New Development Bank (ndb.int) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 01 Ιουνίου 2023, 20:05).

[29]Βλ. Έκθεση Γενικής Στρατηγικής NDB 2017-2021, προσβάσιμη στον υπερσύνδεσμο NDB-Strategy.pdf (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 05 Ιουνίου 2023, 21:30).

[30] Βλ. Έκθεση Γενικής Στρατηγικής NDB 2022-2026, προσβάσιμη στον υπερσύνδεσμο  General Strategy – New Development Bank (ndb.int) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 14 Ιουνίου 2023, 20:45) και Χάρτης Γενικής Στρατηγικής 2022-2026, προσβάσιμος στον υπερσύνδεσμο  map-of-Sg.png (1241×1524) (ndb.int) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 14 Ιουνίου 2023, 20:55).

[31] Βλ. Ιστοσελίδα Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας, Projects, προσβάσιμες πληροφορίες στον υπερσύνδεσμο Projects – New Development Bank (ndb.int) (ημερομηνία και .ώρα πρόσβασης: 10  Ιουνίου 2023, 18:50).

[32] Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε την Ιστοσελίδα του Υπουργείου Εξωτερικών της Βραζιλίας, Treaty of the establishment of a BRICS  Contingent Reserve Arrangement– Fortaleza, July 15, προσβάσιμη στον υπερσύνδεσμο Treaty for the Establishment of a BRICS Contingent Reserve Arrangement – Fortaleza, July 15 (archive.org) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 09 Ιουνίου 2023, 22:00) και την Ιστοσελίδα της Ρωσικής Κυβέρνησης, Submitting to the State Duma a Draft law on ratification of the Treaty for the Establishment of a BRICS  Contingent Reserve Agreement, 15 July 2015, προσβάσιμη στον υπερσύνδεσμο  Government Decisions – The Russian Government (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 18 Ιουνίου 2023, 14:45). Στην πρώτη πηγή παρουσιάζεται ολόκληρη η συμφωνία και στη δεύτερη το προσχέδιο, όπως εκείνο υποβλήθηκε προς επικύρωση στην Κρατική Δούμα.

[33] Βλ. Chen Michelle, Qing Gui Koh, Reuters, Exclusive: China’s international payments system ready– could launch by end 2015-sources, 09 March 2015, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Exclusive: China’s international payments system ready, could launch by end-2015 – sources | Reuters (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 19 Ιουνίου 2023, 22:10).

[34] Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε την Ιστοσελίδα της Τράπεζας της Ρωσικής Ομοσπονδίας, CBR,  Financial Messaging System of the Bank of Russia (SPFS), προσβάσιμη στον υπερσύνδεσμο Financial Messaging System of the Bank of Russia (SPFS) | Bank of Russia (cbr.ru) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 10 Ιουνίου 2023, 23:10).

[35] Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε την Ιστοσελίδα της Κεντρικής Τράπεζας της Βραζιλίας, Banco Central do Brasil, What is Pix?, προσβάσιμη στον υπερσύνδεσμο Pix En (bcb.gov.br) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 15 Ιουνίου 2023, 23:25).

[36] Βλ. Naftemporiki, Πρόσκληση στην Ελλάδα να γίνει μέλος στην αναπτυξιακή τράπεζα των BRICS, 11 Μαΐου 2015, προσβάσιμο άρθρο στον υπερσύνδεσμο Πρόσκληση στην Ελλάδα να γίνει μέλος στην αναπτυξιακή τράπεζα των BRICS (naftemporiki.gr) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 20 Μαΐου 2023, 10:00).

[37] Βλ. Γκότσης Χαράλαμπος, TVXS, Οι BRICS, η τράπεζα των φτωχών και η Ελλάδα, 13 Μαΐου 2015, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Οι BRICS, η τράπεζα φτωχών και η Ελλάδα (tvxs.gr) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 20 Μαΐου 2023, 11:00).

[38] Βλ. iefimerida, Τι συνέπειες θα έχει για την Ελλάδα να μπει στην τράπεζα των BRICS, 14 Μαΐου 2015, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Τι συνέπειες θα έχει για την Ελλάδα να μπει στην Τράπεζα BRICS – iefimerida.gr (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 21 Μαΐου 2023, 18:30).

[39] Βλ. Liberal, Παγκόσμια Τράπεζα: δύσκολο να εγκριθεί δάνειο στην Ελλάδα, 16 Απριλίου 2017, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Παγκόσμια Τράπεζα: Δύσκολο να εγκριθεί δάνειο στην Ελλάδα | Liberal.gr (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 20 Μαΐου 2023, 13:00).

[40] Βλ. Liberal, Politico: έκπληκτοι οι πιστωτές από το ελληνικό άνοιγμα στην Παγκόσμια Τράπεζα- περιπλέκεται το πρόγραμμα διάσωσης, 06 Μαρτίου 2017, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Politico: Έκπληκτοι οι πιστωτές από το ελληνικό άνοιγμα στην Παγκόσμια Τράπεζα – Περιπλέκει το πρόγραμμα διάσωσης | Liberal.gr (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 20 Μαΐου 2023, 14:30).

[41] Βλ. Middle East Monitor, Egypt, Saudi, UAE, Algeria, Bahrain seek to join BRICS bloc, 28 April 2023, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Egypt, Saudi, UAE, Algeria, Bahrain seek to join BRICS bloc – Middle East Monitor (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 30 Μαΐου 2023, 22:00).

[42] Βλ. TASS, Bangladesh formally applies for BRICS membership, 19 June 2023, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Bangladesh formally applies for BRICS membership – World – TASS (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 23 Ιουνίου 2023, 17:30).

[43]  Βλ. Lissovolik Yaroslav, Modern Diplomacy, Macron opens up the possibility of BRICS++, 17 June 2023, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Macron opens up the possibility of BRICS++ – Modern Diplomacy (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 21 Ιουνίου 2023, 10:30).

[44] Βλ. Al Arabiya, France’s Macron would be inappropriate guest at BRICS’s summit says Russia, 22 June 2023, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο France’s Macron would be inappropriate guest at BRICS summit, says Russia | Al Arabiya English (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 22 Ιουνίου 2023, 19:05).

[45] Βλ. MG Chantragath, India Times, How BRICS countries have overtaken the G7 in GDP based on PPP, 09 April 2023, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο How BRICS countries have overtaken the G7 in GDP based on PPPs (indiatimes.com) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 17 Μαίου 2023, 23:45).

[46] Βλ. ΕΡΤ News, ΔΝΤ: το ΑΕΠ των χωρών BRICS  μπορεί να ξεπεράσει αυτό των χωρών της G7, 19 Απριλίου 2923, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο ΔΝΤ: Το ΑΕΠ των χωρών BRICS μπορεί ξεπεράσει αυτό των χωρών της G7  – ertnews.gr  (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 19 Μαΐου 2023, 23:00).

[47] Βλ. Lissovolik Yaroslav, Valdai Club, Revisiting the R5 platform, 31 March 2023, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Revisiting the R5 Paradigm — Valdai Club (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 04 Ιουνίου 2023, 12:30).

[48] Βλ.  Ιστοσελίδα ΔΝΤ, IMF, Real GDP Growth, χάρτης στον οποίο παρουσιάζεται η πρόβλεψη για άνοδο του ΑΕΠ ανά χώρα για το έτος 2023, προσβάσιμος στον υπερσύνδεσμο World Economic Outlook (April 2023) – Real GDP growth (imf.org)  (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 25 Ιουνίου 2023, 11:30).

[49] Βλ. Εφημερίδα Έθνος, Δένδιας; Στόχος μας η στρατηγική εταιρική σχέση με την Ινδία, 11 Ιουλίου 2021, άρθρο προσβάσιμο στον υπερσύνδεσμο Δένδιας: Στόχος μας η στρατηγική εταιρική σχέση με την Ινδία | Έθνος (ethnos.gr) (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 21 Ιουνίου 2023, 22:10).